Służka Jan z Mirowa h. własnego (ok. 1400 – po 1472), burgrabia olsztyński. Był synem ruskiego bojara.
Podczas najazdu wojsk ks. lit. Świdrygiełły na Kijów (ok. 1404) S. został zabrany rodzicom, wywieziony z Kijowa i ochrzczony w Kościele katolickim. Przygarnął go następnie Jan ze Szczekocin h. Odrowąż, który wykształcił go w wojennym rzemiośle; z racji pełnienia przez młodego Jana rozmaitych posług na rzecz opiekuna przylgnęło wtedy do niego przezwisko Służka. Jan ze Szczekocin starał się zapewnić S-ce środki utrzymania i w r. 1425 jako tenutariusz zamku Olsztyn i przyległych dóbr zapisał mu 80 grzywien na wsi Mirów nad rzeką Wartą. Odtąd S. pisał się zawsze «z Mirowa». Nie była to jedyna nagroda, która spotkała go z rąk protektora. Przed r. 1430 uzyskał urząd burgrabiego zamku olsztyńskiego w pobliżu granicy ze Śląskiem. Występował wówczas jako domownik (familiaris) Jana ze Szczekocin. W tym okresie odznaczył się w wielu wojnach, a Władysław III za radą panów Królestwa nadał mu szlachectwo. S. otrzymał herb wyobrażający zbrojne ramię ze strzałą w polu czerwonym. Powyżej widniała zamknięta przyłbica z labrami w kolorze białym (srebrnym) i czerwonym, nad nią zaś, podobnie jak na tarczy, zbrojna prawica dzierżąca strzałę. Nobilitacja została przeprowadzona 16 XI 1436 w Krakowie w obecności najwyższych dostojników świeckich i duchownych. W akcie nobilitacyjnym zostali wymienieni panowie, którzy zaświadczyli o dramatycznym dzieciństwie S-i, a mianowicie: sędzia wieluński Wiktor z Toporowa, Kamiona i Mierzyc, wojski krakowski Iwo z Gór i Obiechowa oraz Tomasz Kalski.
W r. 1438 S. wziął udział w wyprawie wojsk polskich na Śląsk, podjętej w celu uzyskania tronu czeskiego dla królewicza Kazimierza Jagiellończyka i podporządkowania Polsce książąt śląskich wyróżnił się walecznością. Przy poparciu Piotra Wody ze Szczekocin (syna Jana, zm. w r. 1433) uzyskał od króla kolejne zapisy pieniężne na dobrach królewskich w tenucie olsztyńskiej: w l. 1439, 1440 i 1441 po 30 grzywien na Mirowie (za wstawiennictwem P. Wody) oraz 100 grzywien na Wyczerpach (za wstawiennictwem Krystyna z Koziegłów). W l. 1441–4, tj. w czasie pobytu Władysława III na Węgrzech i wypraw przeciw Turkom oraz nieobecności P. Wody w kraju, S., zapewne z polecenia króla, powtórnie sprawował urząd burgrabiego zamku olsztyńskiego. Po raz trzeci i ostatni zarządzał tym zamkiem w początkach wojny trzynastoletniej (1454–5), już z ramienia Kazimierza Jagiellończyka. W r. 1447 Stanisław Zdrowski ze Zdrowej w woj. sandomierskim naganił przed sądem nadw. w Krakowie szlachectwo S-i, nazywając go chłopem, a jego matkę nierządnicą, jednak po okazaniu przez S-ę sądowi dokumentu nobilitacyjnego Władysława III i po zeznaniach świadków zmuszony był odwołać wszystkie oskarżenia. S. stawał przed sądem również w l. n. w sprawach przeważnie majątkowych. Zmarł wkrótce po r. 1472.
S. był żonaty dwukrotnie. Jego pierwszą żoną była Dorota, córka Stanisława z Rędzin i Rząsaw pod Częstochową. W r. 1444 zapisał jej 100 grzywien z tytułu posagu i 100 grzywien z tytułu wiana na połowie swoich dóbr w Mirowie i Wyczerpach, sam zaś uzyskał od teścia zapis 70 grzywien na Rząsawach. Ze związku z Dorotą urodziły się S-ce dwie córki: Jadwiga i Katarzyna. Starsza z nich wyszła za Mikołaja z Małus, byłego wójta z Mstowa, i w r. 1455 otrzymała od męża zapis 60 grzywien z racji posagu i 70 grzywien z racji wiana na połowie jego dóbr w Taszowskich Małusach. Po śmierci Mikołaja powtórnie wyszła za mąż (przed r. 1469) za Floriana z Oblęgoru. Młodsza siostra Katarzyna, również notowana w źródłach od r. 1455, poślubiła (przed r. 1464) dziedzica Piasku, Boguchwała. W r. 1466 – po śmierci matki, siostry dokonały podziału macierzystych dóbr dziedzicznych, w ten sposób, iż każda wzięła po połowie Rząsaw. Owdowiały S., będąc już w podeszłym wieku, ożenił się ponownie z Jadwigą, córką Wojewódki ze Szczodrkowic, i w r. 1472 zapisał jej 200 grzywien posagu na połowie Mirowa i Wyczerpów.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., VII cz. 3 s. 182; Słownik staropolskich nazw osobowych, Wr. 1977 V 124, VI 198; Szymański J., Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, W. 1993; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 136; Piekosiński F., Poczet rodów szlachty polskiej wieków średnich, Lw. 1911 s. 85; Wdowiszewski Z., Regesty nobilitacji w Polsce (1434–1799), Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., IX 2; – Antoniewicz M., Zamki i ludzie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, „Prace Nauk. WSP w Częstochowie” Zesz. Hist. T. 1: 1993 s. 27; Jaworska A., Znaki władcy i państwa w heraldyce nobilitacji i indygenatu w Polsce, w: Ludzie i herby w dawnej Polsce, Pod red. P. Dymmela, L. 1995 s. 127; Laberschek J., Najstarsze nobilitacje w Polsce na przykładzie Mikołaja wójta lelowskiego i Jana Służki z Mirowa, w: Homines et societas, P. 1997 s. 167–70; tenże, Nieznane karty z przeszłości zamku Olsztyn i starostwa olsztyńskiego (wiek XIII–XV), „Almanach Częstochowy” 1994 s. 28–9; tenże, Rycerstwo Częstochowy i najbliższych okolic (przełom XIV i XV wieku), „Teki Krak.” T. 5: 1997 s. 110; Luciński J., Rozwój królewszczyzn w Koronie od schyłku XIV wieku do XVII wieku, P. 1970 s. 31; Małecki A., Studia heraldyczne, Lw. 1890 I 174; Piekosiński, Rycerstwo, I; Polaczkówna H., Materiały do heraldyki polskiej, „Arch. Kom. Hist.” T. 11: 1909/13 s. 97; – Długosz, Liber benef., III 155; Kod. Mpol., IV 1346, 1374, 1395, 1463, 1465; Starod. Prawa Pol. Pomn., II 3302a, VII 854–7; Zbiór dok. mpol., Cz. 2 379, Cz. 6 1686, Cz. 7 2002; – AP w Kr.: Castr. Crac. 3 s. 238, 12 s. 201, 212, 467, 561–563, 13 s. 74–75, 104, 126, 266, 342, 17 s. 547, 570, Terr. Crac. 150 s. 292, 152 s. 291–292, 260 s. 120–121, 134, 261 s. 6, 32, 313 s. 166, 168, 270–271, 278, 362, 314 s. 21, 315 s. 27, 39, 43, 54–55, 63–64, 72, 79, 88–89, 92, 96, 98, 100, 107, 316 s. 16, 37, 368 s. 169–170, 372 s. 89.
Jacek Laberschek